آیه 2 سوره آل عمران

اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ «2»

اللَّهُ‌: خدائى كه جامع صفات كماليه و منزّه از تمام نقايص و سزاوار پرستش و ستايش است، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ: نيست معبودى در عالم وجود قابل پرستش و عبادت مگر ذات يكّه و يگانه او، الْحَيُ‌: اين صفت دارد كه زنده بوده و هست و خواهد بود و حيات هر زنده از او و به او مى‌باشد، فناء و زوال در پيشگاه اقدس او راه ندارد. الْقَيُّومُ‌: آن ذاتى كه قائم است به ذات خود، و قيام و پايدارى هر موجودى به ذات او است.

اى ز وجود تو وجود همه‌

پرتوى از بود تو بود همه‌

از حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مروى است كه اسم اعظم الهى در سه سوره مى‌باشد:

1- سوره بقره: اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ. 2- سوره آل عمران: اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ. 3- سوره طه: وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ. «1» آصف بن برخيا به اين دو اسم اعظم، تخت بلقيس را از سبا نزد حضرت سليمان عليه السّلام آورد.

شأن نزول: مفسرين نقل نموده‌اند كه: هشتاد آيه از اول اين سوره در شأن جماعتى از نجران كه شصت نفر بودند نازل شده، براى مناظره با حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بمدينه آمدند بعد از عصر، و مشغول صحبت شدند، تا وقت نماز آنها شد. اجازه از حضرت خواستند، ناقوس زده و رو به مشرق نماز

«1» بحار الانوار، جلد 93، صفحه 224،- مهج الدعوات، صفحه 311.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 10

خواندند.

بعد، حضرت ايشان را به اسلام دعوت فرمود.

«عاقب» و «ايهم» كه از رهبانان آنها بودند گفتند: ما قبل از تو، بر دين حق و فرمانبردار حق بوديم.

حضرت فرمود: شما را نسبت زن و فرزند به خداى تعالى و خوردن گوشت خوك و عبادت صليب، از اسلام باز داشته.

ايشان گفتند: ما در نسبت فرزندى عيسى به حق سبحانه، محقّ هستيم.

اگر عيسى پسر خدا نيست، پس پدر او كيست؟

حضرت فرمود: بر مذهب شما فنا و زوال بر خدا روا نيست، و مى‌دانيد كه عيسى شربت اجل خواهد چشيد، و نيز اعتراف مى‌كنيد كه تصوير صورت مسيح در رحم مريم، به تقدير خدا بوده؛ و هم به عقيده شما پروردگار عالم را صورتى نيست. و نيز خود مى‌گوئيد عيسى اكل و شرب داشت و به تدريج از كودكى، نشو و نما كرد و بزرگ شد و رفتن و آمدن و خواب و بيدارى به او نسبت دهيد و حال آن كه ذات الهى از تمام اينگونه عوارضات منزّه و متعالى مى‌باشد؛ و نيز اعتقاد داريد كه حق تعالى حىّ لا يموت، و قيّوم است بر همه اشياء. و رازق همه موجودات، و هيچ چيز از علم او مخفى و پوشيده نيست. پس چگونه حكم مى‌كنيد كه عيسى ولد او باشد و حال آنكه پسر بايد مشابه پدر باشد و بين عيسى و حضرت حق، تباين كلّى است و هيچ صفتى از صفات، ميان ايشان مناسبتى نيست.

ايشان ملزم شده، ساكت شدند و از مجلس برخاستند «1».

حق تعالى آيات شريفه در باره آنها نازل فرمود. چون نزاع در الوهيت عيسى و در نبوت حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله بود، لذا اوّل سوره به ذكر الوهيت حق و وحدانيت و حيات و قيوميت سبحانه نازل، و بعد ذكر نبوت و رسالت‌

«1» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 406.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 11

حضرت را فرمايد.

سوره آل‌عمران «3»: آيات 1 تا 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الم «1» اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ «2»

ترجمه‌

خداوند نيست خدائى مگر او كه زنده و پاينده است..

تفسير

بيان راجع به الم بنحو اتم در بدو سوره بقره گذشت و در معانى از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه اما الم در سوره آل عمران معنى آن انا اللّه المجيد است و بيان بقيه آيه در آية الكرسى مذكور شد و تكرار در اين مقام بمناسبت آنستكه روايت شده است وفد نجران كه شصت سوار بودند از علما و اشراف نصارى از محل خودشان كه نجران بود براى محاجه با پيغمبر (ص) حركت كرده بودند امير آنها عاقب نام داشت و وزير و مشير آنها ايهم نام بود و عالم آنان ابو حارثه بود كه پادشاهان روم بدستور او بناى كليسا مينمودند اينها وارد مدينه شدند لباسهاى فاخر پوشيدند با آراستگى تمام بمسجد پيغمبر (ص) وارد شدند حضرت از نماز عصر فارغ شده بود آنها هم بر طبق مذهب خودشان نماز بجا آوردند و با حضرت مشغول صحبت شدند پيغمبر (ص) آنها را بدين اسلام دعوت فرمود اجابت ننمودند و اظهار داشتند كه مذهب ما حق است و ما از حق تجاوز نمى‌كنيم پيغمبر فرمود شما ميگوئيد عيسى پسر خدا است در صورتى كه خداوند از زن و فرزند مبرى است آنها عرض كردند اگر پسر خدا نيست پس پسر كيست پيغمبر (ص) ساكت شد و اين سوره كه زائد از هشتاد آيه آن راجع بجواب آنها است نازل شد و چون آنها با اعتراف بفرزندى حضرت عيسى در ضمن صحبت گاهى مدعى خدائى آنحضرت شده بودند و گاهى مدعى شركت او در امر الوهيت اين آيه كه دلالت بر توحيد دارد تكرار گرديد و چون قائل بفنا براى حضرت عيسى بودند جواب آن‌ها داده شد زيرا معلوم شد كه خداوند زنده و پاينده است و كسيكه قابل فنا است خدا نيست.

جلد 1 صفحه 376

بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ

الم‌ «1» اللّه‌ُ لا إِله‌َ إِلاّ هُوَ الحَي‌ُّ القَيُّوم‌ُ «2»

كلام‌ ‌در‌ الم‌ ‌در‌ اول‌ سوره‌ بقره‌ گذشت‌ ‌در‌ مجلّد اول‌ صفحه‌ 121‌-‌ 124 و ‌از‌ شواهد ‌بر‌ استظهار مطالب‌ مذكوره‌ حديثي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ برهان‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ‌که‌ الم‌ ‌در‌ سوره‌ بقره‌ ‌را‌ ‌به‌ اللّه‌ الملك‌ تفسير فرموده‌، و ‌در‌ اينجا ‌به‌ اللّه‌ المجيد و همين‌ اختلاف‌ شاهد ‌بر‌ اينست‌ ‌که‌ اينها رموزي‌ هستند ‌بين‌ المتكلّم‌ و المخاطب‌ ‌هر‌ جا اشاره‌ بيك‌ مطلب‌ مرموزي‌ ‌است‌ و ‌هر‌ چه‌ گفته‌ شود تفسير برأي‌ ‌است‌.

و تفسير بسمله‌ ‌هم‌ ‌در‌ اول‌ سوره‌ حمد گذشت‌ مجلّد اول‌ صفحه‌ 86‌-‌ 96 ‌از‌ بيان‌ فضائل‌ ‌آن‌ و اينكه‌ جزو قرآن‌ ‌است‌ و ‌آيه‌ مستقلّه‌ ‌است‌ و مواردي‌ ‌که‌ مستحب‌ّ ‌است‌ تلاوت‌ ‌آن‌ و ‌غير‌ اينها مراجعه‌ شود.

و تفسير ‌آيه‌ شريفه‌ ‌هم‌ ‌در‌ تفسير آية الكرسي‌ مجلّد دوم‌ ‌آيه‌ 256 ‌از‌ سوره‌ بقره‌ گذشت‌ مفصلا و احتياج‌ بتكرار نيست‌ و اللّه‌ العالم‌.

101

]

(آیه 2)- در این آیه می‌فرماید: «خداوند تنها معبود یگانه یکتای جاویدان و پایدار است که همه چیز به وجود او بستگی دارد» (اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ).

- شرح و تفسیر این آیه در سوره بقره آیه 255 گذشت.